Ko tā Te Pūkenga e ngākaunui ana kia waihanga, kia mātua pōhewa anō te pūnaha mātauranga ahumahinga. Kua tīmata te kaupapa rangahau ā-motu kia noho ko te Ākonga hei Pūtake.
Ko tā Te Pūkenga e ngākaunui ana kia waihanga, kia mātua pōhewa anō te pūnaha mātauranga ahumahinga.
He aha rawa ngā tauārai me ngā kaihāpai i ngā ākonga mātauranga matua? Mō ia ākonga takitahi anō, o mua, o nāianei, o āpōpō ōna āhua ake, arā anō hoki ngā huarahi e tika ana mōna, kāore rānei. Nā, pohewatia tētahi pūnaha mātauranga matua ka whkaritea kia hāngai ki te ao o te ākonga – ehara i te mea kia mate te ākonga kia rite ia ki te pūnaha me ōna hanga.
He haerenga roa ia, ā, he wā roa tonu ki te whakamārama, ki te whakamahere, kātahi rawa ka whakatinana, heoi, koia nei te hīkoitanga tuatahi mā Te Pūkenga. Kua whakaaetia ā-tika tā mātou kaupapa rangahau ā-motu, ā, kua tīmata ki te whakaanga ki ngā ākonga, ngā tauira, ngā pia me te haunga e tautoko ana i a rātou.
Ko te tīma, e tautokohia ana e te kōtuinga ā-motu me ōna anō māngai mai i ngā āpitihanga 16 me te maha atu o ngā ITO whakawhiti, kua tīmata tana kaupapa whakaanga ā-motu. Mā te hui kanohi-ki-te-kanohi e whakarite ai te tīma i ngā rōpū iti hei whakawhiti kōrero me ngā mahi awheawhe nui ā-kanohi, ā-tuihono hoki, me te aha, ka whakaritea tētahi rapunga whakaaro tuihono ki te torotoro atu ki ngā ākonga me te hunga e tautoko ana.
Kua mahitahi te tīma mō Te Ākonga te Pūtake me te Tīma Mana Ōrite o Te Pūkenga ki te hoahoa i te huarahi whakaanga ka whāia e rāua. “Kua whakapau kaha mātou ki te whakarite tētahi tukanga e mana ai Te Tiriti o Waitangi. Kua rārangitia tētahi anga tikanga rua ko te tangata te pūtake, e toro atu ana ki ngā mātāpono kaupapa Māori. He wāhanga tino whaitake tēnei o te tukanga mō mātou e ahu atu nei kia ōrite ai te whiwhi a te Māori,” te kī a Debbie Preston, Kaiārahi Āheinga o te Tīma Ko te Ākonga te Pūtake i Te Pūkenga.
“Mīharo ana mātou me te harikoa ki te hunga kaingākau mai me te whakaanga ki tā mātou kaupapa,” te kī a Debbie. “Mōhio tonu mātou e tino pukumahi ana ngā tāngata, engari ka tīmata tonu tā mātou kaupapa me te tuari i tā mātou e mahi ana, otirā, te take e mahi pēnei ana te mahi, ka anga mai ngā tāngata, ā, ka whakaputa i ō rātou whakaaro.”
He mea hou, he mea uaua pea ki ētahi mēnā ka huri koarotia ngā huarahi mahi o mua – nā te mea kua toka kē ngā tikanga whakaako o ēnei wā. “Ko tā taua huarahi he whakarite i tētahi whakaakoranga, ratonga rānei e ai ki tā mātou, arā, ko tā te kaituku akoranga, i whakaaro ai koia te mea tika, ā, mā tērā e tutuki ai ngā hiahia o ā mātou ākonga me ngā kaitukumahi,” te whakamārama mai a Debbie.
“Kua mōhio mātou kāore e tika taua huarahi i i ngā wā katoa, me te aha, i Te Pūkenga e hoahoa ana, e whakarite ana i tā mātou tauira whakahaere hou, ka rapu whakaaro mātou kia mārama tonu ki ngā mea e hiahiatia ana, e paingia ana hoki e ngā ākonga me te hunga e tautoko ana i a rātou waihoki ki ngā mea kāore e hiahiatia ana, kātahi ka taea e mātou te kokomo haere aua kitenga ki te tukanga hoahoa me te hoahoa whakamutunga. Mā tērā ka kitea kua rongo mātou, ā, kua whaiwhakaaro hoki ki ngā kōrero a ngā ākonga, me te hoahoa ngātahi i tētahi pūnaha e hāngai ana ki a rātou,” te kī a Debbie.
“Ka toro whānui tonu mātou kia kohia mai ngā pārongo pai rawa. Ka whakaanga tonu ki a ngāi Māori, ki ngā ākonga noho tuawhenua, ki ngā reanga rerekē, ngā iwitanga rerekē, ngā momo kirirarautanga, ki te iti me te rahi.
Ko ngā kitenga mai i te rangahau mō Ko Te Ākonga te Pūtake he wāhanga tino whaitake ki te tauira whakahaere hei āwhina kia whakaumu i te pūnaha mātauranga ahumahinga, whakangungu hoki, mā tēnei ka kitea ko te ākonga tonu te tino pūtake.
Kua tata tonu ngā whakatau a Te Pūkenga kia kite ko wai te hoa mahitahi hei hoahoa ngātahi i te tauira whakahaere, ā, ko ngā whakawhiti kōrero tuatahi mō tētahi tauira hou ka whakahaeretia me te whānuitanga o ngā kaiwhaipānga me ngā hoa hei ngā marama mātāmua o 2021.
E kore pea e taea te kaupapa whakaanga ā-motu iwa-wiki a Ko Te Ākonga te Pūtake, te toro atu ki ia rohe, ki ia āpitihanga ki te tūhonohono whānui ki ngā tauira, ngā pia me ngā kaimahi mai i ngā ITO Whakawhiti mēnā kāore ia i whai tautoko i te kōtuinga. Arā, ko taua kōtuinga me ōna tāngata 38 i ingoatia e e ngā āpitihanga me ngā ITO Whakawhiti, kua mahitahi ki te tīma o Te Pūkenga ki te hoahoa ngātahi i ia hui whakawhiti kōrero, me te toro atu ki ngā tautōhito, mōhiotanga, tohungatanga whānui hoki kei roto i te pūnaha.
“He rawe tonu te whai wā kia mahitahi me te kōtuinga. Katoa rātou he tāngata ngākaunui ki te angitu o te ākonga, ā, e mohio tonu nei ia tangata ki tōna ake rohe, ki āna ākonga, āna tauira hoki. Nā rātou mātou i āwhina ki te hoahoa tahi i te kaupapa whakaanga e whai pārongo pai rawa e tutuki ai te panonitanga tūturu.” tā Debbie kī. “I tua atu i ngā rōpū whāiti me ngā wānanga whakaanga, ka whakarite mātou i ētahi whakawhitinga kōrero tuihono, ā, taihoa ake ka tuku atu mātou i tētahi rapunga whakaaro tuihono.”
“He rawe ki mātou te whai wāhi atu ki te tukanga mō tēnei wā,” te ki a Debbie Ruwhiu, tētahi o ngā mema kōtuinga mai i SIT. I whakahaeretia e SIT tētahi hui whakaanga mō te rā kotahi kia whai wāhi mai ngā kaimahi me ngā ākonga.
“Ki au nei, ko te wānanga kōtuinga me ōna tāngata anō mai i ngā āpitihanga me ngā ITO whakawhiti huri noa te motu, kua kotahi mai ki te tautoko ki te awhi hoki i tēnei mahi nui. E ngākaunui ana mātou katoa ki te whakarite i tēnei huarahi e rongohia ai ngā reo o tēnā, o tēnā tangata. Ka whaihua tonu ā rātou whakahokinga kōrero,” te kī a Debbie Ruwhiu.
Kua whakamōhio mai ngā kaimahi i whai wāhi atu ki ngā rōpū whāiti ki a māua ko Debbie i tō rātou harikoa. E ngākaunui ana rātou katoa kia angitu te ākonga, ā, e mārama ana hoki ki te whaihua o tēnei mahi rangahau me ngā mātauranga huhua ka puta mai. Kei te mōhio anō rātou ko tō rātou whai wāhitanga ka whaikoha ki tētahi pūnaha whakaaro hou, ā, ki au nei e whakamaioha ana rātou i te mea i rangona ō rātou reo,” te kī a Debbie Ruwhiu.
Ko te paraoa parehe te tino kai i ngā hui whakaanga mō ngā ākonga i SIT i Waihopai. I whakahaeretia ngā hui e rua i ngā wāhi rerekē, ko tōna 100 ākonga tērā i whai wāhi ki te whakahoki kōrero mō ō rātou haerenga mātauranga matua. I te tīmatanga he āhua tahangoi rātou, engari kī ana ngā puku ki te paraoa parehe, ka riro ngā pene whitau me ngā pepa hāpiapia, kātahi ka rere tonu ngā kōrero.
“I ēnei hui nui, e rapu kōrero ana mātou mō ngā tauārai me ngā āheinga i tūpono mai ki ngā ākonga i roto i tō rātou haerenga, ā, tae noa ki te whiwhinga tohu mātauranga me te urunga ki te ohumahi. Hei tauira, i mua tonu i te taenga atu ki SIT, he aha ō rātou whakaaro mō te uru ki te mātauranga matua – he aha ngā mea i āwhina, i whakakōroiroi rānei i tā rātou tukanga whakatau? Ahakoa kāore e taea e mātou te whakaputa whakaaro mō ngā kaupapa matua ā-motu, i tino kitea e mātou he mea nui te mōhio ki te tangata, te manaaki me te whai hoa, ā, ko te taha pūtea hoki tētahi mea nui,” te kī a Debbie Preston.
Ko Savanna Ormsby tētahi tāura, kaimahi hoki o mua i Te Ara, ā, kei Te Pūkenga e mahi ana ināianei hei mema matua o te tīma o Ko te Ākonga te Pūtake, heoi kāore ia i ohorere ki te rongo i te whānuitanga o ngā tauārai e puta ake ana e pā ana ki te taupatupatunga o te akoranga, te oranga, me te mahi. “He mea nui te akoranga ki te ao o te ākonga, kia maumahara tonu ki ērā taha o ō rātou ao i waho atu i te ākoranga; pērā i te mahi- hamanga me ngā kaupapa ā-whānau. Ko te pūnaha o nāianei e hia kē ngā āhuatanga ōna kāore e tino hāngai ana ki te ākonga me tōna katoa, nā reira ka tāmia te oranga o te ākonga. Ko ngā taumahatanga o te whakariterite tētahi mea ahotea ino nui mō ngā tāngata,” te kī a Savanna. He mea nui whakaharahara tēnei mahi kia tuku ki ngā ākonga tētahi wā whai take ki te whakaatu mai ki a mātou i ngā āhuatanga ka pā mai ki te ākonga, arā, ki tōna katoa.“
“Kāore he aha mōku, ki te kore au e whai wāhi,” koia tētahi kōrero tino whai take ki au mai i te wā o taku tohu paetahi whakatairanga hauora me te wā i runga au i te Kaunihera Ākonga i Te Ara. Tino pārekareka ki au te whai wāhi ki tēnei mahi nā te mea kei te mārama pū au ki te tirohanga o te ākonga, ā, ko te tūmanako ka taea e au te akiaki i ētahi atu ākonga ki te whakaputa i ō rātou kōrero.”
Hei ngā wiki e waru kei te tū mai ka huri haere te tīma i te motu, ki te whakawhiti kōrero me ngā kaimahi, ngā ākonga me ngā tauira i roto i te pūnaha ITO.
“Ko tēnei tētahi mahi rangahau nui whakaharahara. Kua whiwhi whakaaetanga matatika mātou mō tēnei mahi, nā kona me tika tonu ā mātou mahi i runga i ngā tikanga me ngā mātāpno matatika. Ka whakakao mai mātou i ngā whakahokinga kōrero, ka patopato hoki i ngā tuhinga pepa hāpiapia e manomano nei me te whakatōpū i ngā raraunga ka kohia mai i ngā rapunga whakaaro tuihono. Ka whakamahia ērā ki te whakarite i ngā ara ākonga ahurei, i ngā kaupapa matua hoki me te whakamārama pai i ngā momo tauārai mō te ākonga me ngā āhuatanga e āhei ai te angitu o te ākonga. Mā ērā mōhiotanga e whāngai i te tukanga hoahoa, hei wāhanga anō o te tauira whakahaere anamata mō Te Pūkenga.
Ka taea e Debbie me te tīma te tuari i ētahi kitenga matua i mua i te mutunga o tēnei tau. “Kua kī pono mātou ki te hunga i whai wāhi mai ki tēnei mahi rangahau kia rite mai ka tuari tonu atu ētahi kōrero ki a rātou.” Ko ngā kaupapa matua ka wātea mai hoki i runga i te pae a Te Pūkenga.
Ā tōna wā, ko ngā raraunga, ngā pārongo me ngā kitenga matua i kohia mā roto mai i tēnei mahi rangahau, ka tuari whānuitia ki te pūnaha, ki te Amorangi Mātauranga Matua, te kaupapa o te Whakahoutanga o te Mātauranga Ahumahinga, te Tāhuhu o te Mātauranga, te Mana Tohu Mātauranga me ērā atu hoa rāngai ka whai hua ki a rātou tēnei mahi rangahau.